Kırgızistan’da 4 Ekim’de yapılan seçimlere hile karıştırıldığı iddiasıyla başlayan karışıklık halen sürmekte. Yaşanan karışıklığın ortaya çıkış sebepleri nelerdir?
Özellikle Çarlık Rusya ve sonrasında Sovyetler Birliği’nin kontrolünde geçen yaklaşık 200 yıldan sonra 31 Ağustos 1991 yılında bağımsız olan Kırgızistan, Çarlık Rusya döneminde başlayan ve akabinde şiddetle devam eden sınır sorunlarında boylar ve aşiretler arasında güç mücadelesinin yaşandığı topraklardır. Sovyetler Birliği’nin cetvelle çizdiği sınırlar ve ayrıştırıcı kimliksel tanımlamaları yüzünden hiçbir Türkistan devleti birbiriyle direkt olarak temas kuramamış ve millî bilinçlerini oluşturamamıştır. Buna rağmen Kırgızistan, bağımsızlık sonrası siyasî yapılanmasında diğer Türk devletlerinin aksine demokratik adımlar atma konusunda gerek devlet gerekse halk nazarında başarılı işlere imza atmıştır. Bir dönem Orta Asya’nın demokrasi adası olarak anılmıştır. Özellikle Kırgız halkı bölgede siyasi bilinci en fazla oluşmuş olan demokratik hak arayışından imtina etmemiş bir toplumdur.
Kırgızistan’daki karışıklığın görünürdeki resmî sebebi 4 Ekim’de yapılan seçimlerde %7’lik barajı aşamayan 12 parti taraftarlarının seçimin iptal edilmesi istemiyle Bişkek’teki Alo-Too Meydanı’nda protesto için toplanmalıdır. Yaklaşık 2 milyon seçmenin katıldığı seçimde 4 parti parlamentoya girerken 12 parti parlamento dışı kalmıştır. Seçim öncesi barajın %5’e düşürülmesi talepleri konuşulmuş ancak %7 kuralı değiştirilmemiş ve sonuçta seçime hile karıştırıldığı düşüncesiyle binlerce muhalif seçmen -ki Kırgızistan’da neredeyse yapılan bütün seçimlerde seçime hile karıştırıldığı düşüncesi ön plana atılmıştır- polisin de sakin kalamayıp olayları şiddetlendiren adımlar atmasıyla önce cumhurbaşkanlığı sarayını daha sonra parlamento binasını işgal etmiştir.
Burada %7’lik seçim barajı konusundan önce odaklanmamız gereken daha büyük sorunlar vardır. Olayların ortaya çıkış sebepleri olarak: Kırgızistan içerisinde bazı siyasetçilerin Rusya ile birleşme düşüncelerini ifade etmeleri, ekonomik durağanlık ve buna bağlı olarak yüksek oranda genç işsizliği -ki bu bir genç ayaklanması olarak da adlandırılabilir- gelir adaletsizliği, kurumsal yapının bir türlü sistematize edilememesi ve maalesef buna bağlı olarak görülen rüşvet, modası geçmiş siyasetçilerin müspet bir gelecek vaadinde bulunamaması, Kırgız boyları arasındaki güç mücadelesi, yolsuzluk ve devlet katında sıklıkla görülen nepotizm diyebiliriz.
Ülkedeki birçok siyasi partinin, eski Cumhurbaşkanı Atambayev’in cezaevinden çıkarılması yönünde istekleri söz konusu. Kırgızistan halkının siyasî tercihi ve istekleri nelerdir?
Kırgızistan halkının siyasi tercihleri birçok farklı parametreye göre değişiklik göstermektedir. Kırgızistan halkının parçası olduğu boy, vatandaşların yaşadığı bölgenin sosyoekonomik ve eğitim düzeyi, özellikle şehirli Kırgız gençlerinin siyasî seçkinlerden beklentilerinin düzeyi, lider temelli hareket eden aşiretler önemli nedenlerdir. Tercihleri belirleyen etkenlerden birisi seçilmesi muhtemel siyasetçinin halkın yaşam standartlarını arttırıp arttıramayacağı düşüncesidir. Ancak çoğu zaman da bu duruma bakılmaksızın bölgeselcilik üzerinden hareketle ne olursa olsun bölge liderlerinin parlamentoya gitme düşüncesidir. Kuzeyli ve güneyli kimlikleştirmesi de ağır basmaktadır. Dolasıyla Kırgızistan halkının istek ve siyasî tercihlerini belirleyen birçok farklı parametreden bahsedebiliriz.
Kırgızistan halkının kendi içerisinde ve Özbek Türkleri ile yaşamış olduğu birtakım problemler olduğu söyleniyor. Bu durum hangi sebeplerden kaynaklanmaktadır?
Kırgızistan’da birçok Türk topluluğu ikamet etmekte. Bunların içinden en kalabalık topluluk ise Özbeklerdir. Nüfusun yaklaşık %15’lik kısmını Özbekler oluşturmaktadır. Kırgızistan’ın güney kısmı olan Oş, Celalabat ve Talas’ta yaşamaktadırlar. Özbeklerin dışında ciddi oranda Azerbaycan Türk’ü Ahıska Türk’ü ve Kazaklar Kırgızistan’da ikamet etmektedirler. Zaman zaman bu topluluklar arasında çatışmalar olduğunu gözlemliyoruz. Kırgızistan içerisinde 3 temel sebepten bahsedebiliriz. Kuzey-Güney bölgeselciliği, boy mensubiyetinin çok önemsenmesi ve son olarak da ülkedeki etnik ayrışmadır.
Özbeklere yönelik özel bir durumun olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle Özbeklerin ticarette ustalaşmaları, ekonomik durumlarının Kırgızlara kıyasla daha iyi olması, ten rengi ve görünüşlerinin farklılık içermesi, kuzeydeki Kırgızların güneydekileri Özbeklere benzeterek Özbek toplumuna mesafeli olduklarını göstermektedir. Kırgızistan’da Özbekler için tüccarlık yaptıklarından dolayı insan kandırma ile eşdeğer olan “sart” kelimesi kullanılır. Bu durumda bize Kırgızların Özbeklere biraz daha fazla çatışma anlamında hassasiyet gösterdikleri gerçeğini ortaya koymaktadır.
Son olarak, Kırgızistan’daki olayların sona erip halkın huzura kavuşması ve devletin istikrarı için neler yapılmalıdır?
Ülkedeki olayların huzura kavuşması için mevcut Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov ve Sovyet döneminden kalan hiçbir siyasetçinin aday olmayacağı erken genel seçimler yapılmalıdır. Uluslararası gözlemcilerin yoğun bir şekilde katılımına izin verilmeli, seçimlerin demokratik yapılmasına olanak sağlanmalı ve bu anlamda seçimlere hile karıştırılmayacak bir organizasyon yapılmalıdır. Seçim barajı %5’e kesinlikle çekilmelidir. Seçime girmek isteyen partilerin ödemek zorunda oldukları için seçim katılım ücreti kaldırılmalıdır. Kırgız gençlerinin gelecek kaygılarını ortadan kaldıracak, ülke kaynaklarını etkin ve şeffaf kullanacak, yolsuzluk, yoksulluk ve rüşveti ortadan kaldıracak kadrolara imkân tanınmalıdır. Bunlar yapıldığında ülkede istikrar çok kısa bir süre içerisinde tesis edilmiş olacaktır.
Son olarak bölgedeki olayları yakından takip etmek her bir Türk’ün olduğu gibi aynı zamanda Türk Konseyi’nin, Türk devletlerinin de önemli bir görevidir.
