8 Ağustos’ta Beyaz Saray’da Amerika’nın, Azerbaycan ve Ermenistan ile imzaladığı bir anlaşma, bir anda tüm dikkatleri Güney Kafkasya’ya çevirdi. Bu anlaşmayla birlikte ABD, Rusya’nın kendi “arka bahçesi” olarak gördüğü Güney Kafkasya’ya geldi; hem de tam İran sınırına. Bu hamle taşları yerinden oynatan bir gelişmeydi çünkü Zengezur aynı zamanda doğuyla batının geçiş yolları üzerinde bulunuyordu. Bugün dilim döndüğünce bu anlaşmaya dünya ülkelerinden gelen tepkileri sizlere aktarmaya çalışacağım.
İlk olarak ABD’ye bakalım. Trump’ın seçim vaadi olan “barışı getirme” meselesinde bu anlaşma, onun kendi imajı için bir fırsat oldu. Hem Azerbaycan hem de Ermenistan liderlerinin Trump’ı övmesinin sebebi de buydu. Ayrıca doğu-batı arasındaki önemli bir geçiş yolu üzerinde varlığını tesis etmek, Amerika için mükemmel bir fırsat anlamına geliyordu. Bunun bir de Hindistan’ı ilgilendiren kısmı var, onu Türkiye’yi anlatırken değineceğim.
Gelelim Rusya’ya… Her ne kadar şimdilik resmi olarak tepki vermese de konu daha gündeme gelmeden hem Azerbaycan’a hem de Ermenistan’a karşı sert bir tutum sergilemeye başladı. Rusya’da yaşayan Azerbaycan Türklerine ölüme varacak şekilde işkenceler uygulanıyor, haksız yere tutuklamalar yapılıyor. Azerbaycan diasporası ve iş insanları hedef alınırken, yurtdışındaki Azerbaycan petrol ve doğalgaz tesisleri de vuruldu. Ayrıca Putin’in kontrolündeki gruplar hemen her gün Azerbaycan’ı farklı yollarla tehdit ediyor.
Ermenistan’da ise Rusya, Paşinyan’a karşı başarısız bir darbe girişiminde bulundu. Ülke içinde muhalif gruplar açıkça destekleniyor. İş öyle bir noktaya geldi ki Paşinyan, Rusya’yı Ermenistan’ın iç işlerine karışmakla suçladı. Resmi olarak ise “anlaşmanın tüm detayları açıklanana kadar” bekleyeceklerini duyurdular.
İran’a gelelim. Amerika’nın bölgeye gelişi İran için adeta şok etkisi yarattı. Son dönemlerde ABD ile doğrudan karşı karşıya gelmemeye çalışan İran, Amerikan askerini Zengezur’da görmeyi hiç ummuyordu. Daha önce Türkiye ve Azerbaycan’ın sunduğu tüm işbirliği önerilerini reddeden, hatta bölgede konsolosluk açarak tavrını netleştiren İran, şimdi çok daha güçlü bir aktörle yüzleşmek zorunda kaldı.
İran’dan bu konuda iki farklı açıklama geldi. Cumhurbaşkanı Pezeşkiyan’ın ekibi, “harita değişmediği sürece koridora karşı değiliz” derken, asıl güç merkezi olan dini liderlik çok sert tepki gösterdi. Ali Hamaney’in danışmanı Ali Ekber Velayeti, “Bölge Trump’ın paralı askerleri için mezarlık olacak.” diyerek İran’ın bu koridora her şartta engel olacağını ilan etti.
İran ve Rusya’nın tutumu ABD’ye de soruldu. Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Tammy Bruce şöyle dedi:
“Belirli eylemlerle ilgili ne yapabileceğimiz ya da yapamayacağımız hakkında spekülasyon yapmak istemiyorum. Tüm dünya biliyor ki Başkan Trump’ı ciddiye almak gerekir. Bu anlaşma onun için önemlidir."
Türkiye’nin görüşüne bakalım. Türkiye, 10 Kasım 2020’de ikinci Karabağ Savaşı’nı bitiren anlaşmadan bu yana bölge ülkelerine işbirliği teklifleri yaptı. “3+3 formatı” gibi projeler önererek koridorun barış ve kalkınmaya hizmet edecek şekilde açılmasını savundu. Fakat Azerbaycan dışında hiçbir ülke buna yanaşmadı. Rusya da bölge güvenliğini üzerine almasına rağmen hiçbir adım atmadı. Bu da gösteriyor ki Azerbaycan ve Türkiye dışında Zengezur koridorunun açılmasını isteyen yok.
19 Haziran’da Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın Türkiye ziyareti ve hemen ardından Paşinyan’ın Erdoğan ile görüşmesi sonrası Rusya, hem Azerbaycan hem de Ermenistan aleyhine faaliyetlere başladı. ABD düşünce kuruluşları o dönemde Azerbaycan ile Ermenistan’ın Rusya’yı dışarıda bırakacak bir anlaşma yaptığını yazmıştı. Yaklaşık bir ay sonra ABD’nin Türkiye Büyükelçisi Tom Barak, Zengezur’un Amerikan şirketlerince işletilebileceğini açıkladı. Aynı dönemde AB basınında da benzer haberler çıktı.
Kısacası Türkiye en başından beri bu sürecin içindeydi. Anlaşma imzalanır imzalanmaz Türk Dışişleri’nden memnuniyet açıklaması yapıldı. Sonraki günlerde Cumhurbaşkanı ve Dışişleri Bakanlığı da bu desteği bir kez daha teyit etti.
Hindistan meselesine gelelim. Hindistan 2023’te Çin’in “Bir Kuşak Bir Yol” projesine alternatif olarak “IMEC” adında bir koridor açıkladı. Bu proje, Hindistan’dan başlayarak BAE, Suudi Arabistan, İsrail ve Yunanistan üzerinden Avrupa’ya uzanıyordu. Avrupa ve Orta Doğu ülkeleri destek verdi, ABD de finansman sözü verdi. Fakat Türkiye’yi dışlayan bu projeye ilk tepki Türkiye’den geldi. “Türkiye olmadan Avrupa’ya uzanacak bir koridor mümkün değildir” denildi.
İşte Zengezur Koridoru da bu projeye ciddi darbe vuruyor. Çünkü Asya’dan Avrupa’ya uzanacak ticaret ağı hem daha kısa hem de daha ucuz olacak. Bu nedenle daha elverişli bir seçenek. Böylece Türkiye de kazançlı çıkıyor. Ayrıca ABD ile Hindistan arasında son dönemde yaşanan gerilim de dikkate alınırsa, Zengezur koridorunun Amerika’nın işine geldiği görülüyor.
Sonuç olarak Her devletin Zengezur koridoru üzerinde kendi planı var. Fakat kimin ne planı olursa olsun tüm dünya biliyor ki Türkiye ve Azerbaycan olmadan Zengezur Koridoru hiçbir işe yaramaz. Zengezur Koridoru’nun geleceği bize bağlı. Geleceğin neler göstereceğini hep birlikte göreceğiz.
